10. อธมฺมิกสุตฺตวณฺณนา

[70] ทสเม วิสมนฺติ ภาวนปุํสกเมตํฯ เตนาห ‘‘วิสมา หุตฺวา’’ติฯ อสมเยนาติ อกาเลฯ ภุมฺมตฺเถ เหตํ กรณวจนํฯ ปกฏฺฐํ ปธานํ อญฺชสํ เอเตสนฺติ ปญฺชสา, อญฺชสํ ปคตา ปฏิปนฺนาติ วา ปญฺชสา, ปกติมคฺคคามิโนฯ น ปญฺชสา อปญฺชสา, อมคฺคปฺปฏิปนฺนาฯ เต ปน ยสฺมา มคฺคโต อปคตา นาม โหนฺติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘มคฺคโต อปคตา’’ติอาทิฯ

คาถาสุ ปน เอวเมตฺถ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ คุนฺนํ เจ ตรมานานนฺติ คาวีสุ มโหฆํ ตรนฺตีสุฯ ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโวติ ยทิ ยูถปติ อุสโภ กุฏิลํ คจฺฉติฯ สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺตีติ สพฺพา ตา คาวิโย กุฏิลเมว คจฺฉนฺติฯ กสฺมา? เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ ตสฺส กุฏิลคตตฺตาฯ โส หิ ตาสํ ปจฺจยิโก อุปทฺทวหโร จฯ เอวเมวนฺติ ยถา เจตํ, เอวเมว โย มนุสฺเสสุ ปธานสมฺมโต, ยทิ โส อธมฺมจารี สิยา, เย ตสฺส อนุชีวิโน, สพฺเพปิ อธมฺมิกา โหนฺติฯ สามิสมฺปทา หิ ปกติสมฺปทํ สมฺปาเทติฯ ยสฺมา เอตเทวํ, ตสฺมา สพฺพํ รฏฺฐํ ทุกฺขํ เสติ, ราชา เจ โหติ อธมฺมิโกฯ

อธมฺมิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปตฺตกมฺมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(8) 3. อปณฺณกวคฺโค

1-2. ปธานสุตฺตาทิวณฺณนา

[71-72] ตติยวคฺคสฺส ปฐเม ยวติ เตน ผลํ มิสฺสิตํ วิย โหตีติ โยนิ, เอกนฺติกํ การณํฯ อสฺสาติ ยถาวุตฺตสฺส ภิกฺขุโนฯ ปริปุณฺณนฺติ อวิกลํ อนวเสสํฯ อาสเว เขเปตีติ อาสวกฺขโย, อคฺคมคฺโคฯ อิธ ปน อรหตฺตผลํ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘อรหตฺตตฺถายา’’ติฯ ทุติยํ อุตฺตานเมวฯ

ปธานสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-5. สปฺปุริสสุตฺตาทิวณฺณนา

[73-75] ตติเย ปญฺหตฺถาย อภินีโตติ ปญฺหกรณตฺถาย อภิมุขํ นีโตฯ อลมฺพิตํ กตฺวาติ อลมฺพํ กตฺวา, อยเมว วา ปาโฐ, วิปลมฺพํ อกตฺวาติ อตฺโถฯ อวชานาตีติ อวญฺญํ กโรติ, นินฺทตีติ อตฺโถฯ จตุตฺถปญฺจเม นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

สปฺปุริสสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. กุสินารสุตฺตวณฺณนา

[76] ฉฏฺเฐ นครํ ปวิสิตุกามา อุยฺยานโต อุเปจฺจ วตฺตนฺติ คจฺฉนฺติ เอเตนาติ อุปวตฺตนํฯ ยเถว หิ กลมฺพนทิตีรโต ราชมาตุวิหารทฺวาเรน ถูปารามํ คนฺตพฺพํ โหติ, เอวํ หิรญฺญวติกาย ปาริมตีรโต สาลวนํ อุยฺยานํ, ยถา อนุราธปุรสฺส ถูปาราโม ทกฺขิณปจฺฉิมทิสาย, เอวํ ตํ อุยฺยานํ กุสินาราย ทกฺขิณปจฺฉิมทิสาย โหติฯ ยถา ถูปารามโต ทกฺขิณทฺวาเรน นครํ ปวิสนมคฺโค ปาจีนมุโข คนฺตฺวา อุตฺตเรน นิวตฺตติ, เอวํ อุยฺยานโต สาลปนฺติ ปาจีนมุขา คนฺตฺวา อุตฺตเรน นิวตฺตา, ตสฺมา ตํ ‘‘อุปวตฺตน’’นฺติ วุจฺจติฯ อนฺตเรติ ทฺวินฺนํ สาลรุกฺขานํ เวมชฺเฌฯ ตตฺถ หิ ปญฺญาปิยมานสฺส มญฺจสฺส เอกา สาลปนฺติ สีสภาเค โหติ, เอกา ปาทภาเคฯ ตตฺรปิ เอโก ตรุณสาโล สีสภาคสฺส อาสนฺโน โหติ, เอโก ปาทภาคสฺสฯ อปิจ ยมกสาลา นาม มูลขนฺธวิฏปปตฺเตหิ อญฺญมญฺญํ สํสิพฺพิตฺวา ฐิตสาลาติปิ วทนฺติฯ

ทฺเวฬฺหกนฺติ ทฺวิธาคาโห, อเนกํสคฺคาโหติ อตฺโถฯ วิมตีติ สํสยาปตฺตีติ อาห ‘‘วินิจฺฉิตุํ อสมตฺถตา’’ติฯ ตํ โว วทามีติ ตํ สํสยวนฺตํ ภิกฺขุํ สนฺธาย โว ตุมฺเห วทามีติฯ นิกฺกงฺขภาวปจฺจกฺขกรณนฺติ พุทฺธาทีสุ เตสํ ภิกฺขูนํ นิกฺกงฺขภาวสฺส ปจฺจกฺขการิยา ยาถาวโต ตมตฺถํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ฐิตํ สพฺพญฺญุตญฺญาณเมวฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ อตฺเถฯ

กุสินารสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ